معادن و صنایع فلزی ایران

معادن و صنایع فلزی ایران به چند دسته تقسیم می‌شوند؟

همان‌طور که می‌دانیم یکی از زیربناهای اساسی و بنیان‌های مهم در صنعت و اقتصاد تمامی کشورهای جهان، معادن و صنایع معدنی و فلزی موجود در آن کشورها هستند. در کشور ایران نیز بسیاری از این ذخایر خدادادی وجود دارند. این عامل موجب شده تا صنعت معدن و صنایع فلزی معدنی، جایگاهی مهم در رشد و توسعه اقتصادی این کشور داشته باشند. در حقیقت می‌توان گفت با وجود بحران‌های اقتصادی از جمله تحریم‌های متنوع و متعدد بر کشور ایران و بخش‌های مختلف صنایع تولیدی و...، بخش صنعت و مواد معدنی، دچار کم‌ترین آسیب‌ها شده است.

بنابراین عامل، این بخش و توسعه آن می‌تواند نقش قابل توجهی در حل بحران‌های اقتصادی داشته باشد. به طور کلی می‌توان گفت کشور ایران با داشتن ذخایر بسیار عظیم و متنوع معدنی و صنایع فلزی، پتانسیل بسیار بالایی در زمینه توسعه صنایع فلزی و مواد معدنی دارد. در ادامه به معرفی چند نمونه از صنایع مهم و تاثیر گذار معدنی در اقتصاد کشور ایران خواهیم پرداخت.

1- صنعت فولاد در ایران

یکی از ذخایر بسیار مناسب و مفید در کشور ایران، ذخایر و معادن مربوط به صنایع فولادی است. به طور کلی می‌توان گفت صنعت فولاد و محصولات برآمده از آن، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی تمامی کشورهای دارنده این ذخایر دارد. بنابراین عامل می‌توان گفت میزان پیشرفت و توسعه اقتصادی در صنعت فولاد، یکی از شاخص‌های اساسی صنعتی شدن جوامع، به شمار می‌رود. همان‌طور که می‌دانیم آهن و فولاد از جمله مواد معدنی هستند که به شکلی گسترده و به وفور، در تمامی ابزارها و وسائلی که در اطرافمان مشاهده می‌کنیم، دارای کاربردهای وسیع و متنوع هستند.

از صنعت فولاد در کشور ایران و سایر کشورهای جهان، به شکلی بسیار وسیع و گسترده در بخش‌های مختلف از قبیل بخش‌های مربوط به حمل و نقل، پل سازی، سازهای جاده‌ای، راه آهن، فرودگاه‌های مختلف، ساختمان سازی‌های متعدد، شهر سازی، صنایع مختلف لوازم خانگی و خودرویی و.... استفاده می‌شود. در حال حاضر و بر طبق یک برآورد کلی، حدود 67 کشور در سراسر جهان در زمینه تولید فولاد و صنایع فولادی فعالیت گسترده دارند که ایران هم یکی از این کشورها است.

2- صنعت مس در ایران

کشور ایران با داشتن ذخایر بسیاری از مس و معادن آن، سهم گسترده‌ای در تولید و استخراج این محصول معدنی، به خود اختصاص داده است. یکی از مواردی که لازم است حتما در نظ گرفته شود این است که در سال‌های اخیر، روند تولید کنستانتره مس، افزایش قابل توجهی را تجربه کرده است و کشورهای توسعه یافته در این زمینه به سرمایه گذاری‌های سالانه هنگفت بالغ بر چندین تریلیون دلاری اقدام نموده‌اند.

آن‌ها با استفاده از این محصولات معدنی مسی، توانسته‌اند در زیر ساخت‌های خود از این صنعت، استفاده‌های فراوانی داشته باشند و از طرف دیگر خودروهای الکتریکی را به جای خودروهای بنزینی قرار دهند. بنابراین می‌توان این قبیل کاربردهای جدید را از مهم‌ترین دلائل افزایش تقاضاها در سطح جهانی برای کنستانتره مس به شمار آورد.

در این زمینه، لازم به ذکر است که کشور ایران نیز به توسعه بسیار زیادی در این صنعت دست یافته است. از جمله عوامل موثر بر رشد و توسعه این صنعت در کشور ایران، می‌توان بهره برداری از معادن و ذخایر جدید مس از جمله معدن مس سونگون، معدن مس سرچشمه و معدن مس میدوک را نام برد.

3- صنعت آلومینیوم در ایران

یکی از صنایع کلیدی و مهم در کشورهای جهان، صنایع آلومینیوم است. در حقیقت می‌توان گفت آلومینیوم، سومین عنصر در پوسته زمین به شمار می‌رود که به وفور نیز یافت می‌شود. علاوه بر فراوانی ذخایر مربوط به آلومینیوم، این صنعت، بیشترین نرخ رشد مصرف را نیز در میان انواع فلزات و صنایع فلزی در طی سه دهه اخیر به خود اختصاص داده است. دلیل استفاده فراوان از این صنعت در سطح جهان، به سبب ویژگی‌های برتر این محصول معدنی، نسبت به سایر محصولات است.

از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد صنعت آلومینیوم که موجب استفاده فراوان از این محصول معدنی شده است، می‌توان سبکی وزن قابل توجه آن را نام برد. از طرف دیگر، آلومینیوم از جمله فلزات و محصولات معدنی است که قدرت سازگاری بسیار بالایی با محیط دارد. بنابر اینگونه عوامل، آلومینیوم و صنایع وابسته به آن را می‌توان به عنوان یکی از عوامل و امکانات استراتژیک و راهبردی برای کشورهای جهان به شمار آورد. یکی دیگر از مزایای آلومینیوم نسبت به دیگر انواع صنایع فلزی و معدنی این است که این فلز به طور کامل قابل بازیافت شدن است.

تولید آلومینیوم در ایران

برای تولید فلز آلومینیوم در کشور ایران نیز مانند سایر نقاط جهان، از ماده اولیه و اصلی به نام اکسید آلومینیوم استفاده می‌شود که به آن آلومینا نیز می‌گویند. این ماده، زمانی که برای تولید آلومینیوم مورد استفاده قرار می‌گیرد باید درصد خلوص بسیار بالایی داشته باشد. چراکه در حدود 90 درصد آلومینا برای تولید فلز آلومینیوم مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی می‌توان گفت در هر تن آلومینیوم در سراسر جهان و از جمله ایران، نیاز به استفاده از دو تن آلومینا است.

در سال‌های اخیر میزان تقاضا برای برداشت و استخراج و تولید این محصول معدنی و فلزی از معدن مربوط برای تولید آلومینیوم اولیه و هم‌چنین آلومینیوم بازیافتی، در سراسر جهان، رشد قابل توجهی پیدا کرده است. از جمله علل این افزایش تقاضای جهانی، می‌توان رشد صنعت خودروسازی در ایران و جهان را نام برد. از طرف دیگر مصرف آلومینیوم و ذخایر آن در صنعت هوافضا رو به افزایش گذاشته است. بنابر این عوامل، میزان مصرف این ماده فلزی معدنی در جهان و تقاضا برای آن، افزایش قابل توجهی یافته است. هم‌چنین ساخت و ساز بیشتر در کشورهای اروپایی نیز موجب شده تا تقاضا از سمت آن کشورها برای فلز آلومینیوم افزایش پیدا کند. از طرف دیگر، تقاضا در بازار مهندسی مکانیک و بسته بندی نیز، به رشد قابل توجه تقاضا برای تولید و استخراج صنعت آلومینیوم منجر شده است.

بنابراین و با توجه به موارد گفته شده فلز آلومینیوم از جمله فلزهای معدنی است که تقاضای بسیاری در سطح جهان و از جمله کشور ایران برای آن وجود دارد. لازم به ذکر است که در کشور ایران بخش قابل توجهی از آلومینیومی که مصرف می‌شود، از منابع اولیه و معدنی تامین می‌گردد و این میزان در طی چند سال اخیر رشد بسیار زیادی را تجربه کرده است. در حال حاضر کشور ایران دارای 5 کارخانه تولید آلومینیوم است که از جمله این کارخانجات می‌توان کارخانه تولید آلومینیوم جاجرم، کارخانه ایرالکو، کارخانه تولید آلومینیوم المهدی، کارخانه تولید آلومینیوم هرمزال و سالکو را نام برد.

تاریخچه تولید آلومینیوم در ایران

لازم به ذکر است که تولید فلز آلومینیوم در ایران از سال 1351 آغاز شد و در کارخانه تولید آلومینیوم اراک به صورت رسمی انجام گرفت. پس از آن کارخانه تولید آلومینیوم المهدی به فرایند تولید آلومینیوم در کشور ایران اقدام نمود. مجتمع آلومینای جاجرم نیز پس از این دو در سال 97 با افتتاح کارخانه شمش آلومینیوم آغاز به کار کرد و به توان تولید این محصول در کشور ایران افزود. این کارخانه در فاز اول تولید خود توانست با ظرفیت 40 هزارتن در سال به مجموعه صنایع تولید آلومینیوم در ایران کمک قابل توجهی کند.

مجتمع آلومینیوم جنوب نیز که با عنوان تجاری و صنعتی سالکو، معروف و شناخته شده است پس از افتتاح و با داشتن ظرفیت تولید 300 هزارتن آلومینیوم در سال توانست به جمع تولید کنندگان آلومینیوم در ایران بپبوندد و از این طریق بهره برداری و استخرج صنایع فلزی ایران را با گسترشی قابل ملاحظه، مواجه کند.

با توجه به تجارت آلومینیوم در سطح جهان و افزایش قابل توجه آن در سال‌های اخیر، می‌توان گفت فلز آلومینیوم از جمله فلزات استراتژیک است که بازارهای منطقه‌ای و جهانی بسیاری نیز دارد. مهم‌ترین بازارهای تولید کننده این محصول فلزی و هم‌چنین مصرف کننده‌های عمده آن کشورهای آسیایی، از جمله کشورهای آسیای شرقی و اقیانوسیه هستند و پس از آن‌ها کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی از مهم‌ترین کشورهای تولید کننده این محصول و هم‌چنین مصرف کننده عمده آن به شمار می‌روند. در میان کشورهای مختلف جهان و صادرکننده این محصول فلزی و معدنی، صادرات فلز آلومینیوم از کشورهای خاورمیانه سهمی قابل ملاحظه دارد.

4- صنعت سرب و صنعت روی در ایران

یکی دیگر از فلزات معدنی و صنایع مهم و پرکاربرد در سراسر جهان صنعت سرب و صنعت روی است. کشور ایران با داشتن ذخایر بسیار وسیعی از این محصول معدنی، از جمله کشورهایی است که می‌تواند با تکیه بر این بخش، به رشد و توسعه قابل توجهی دست یابد. در حقیقت می‌توان گفت فلز روی از جمله فلزاتی است که در صنایع مختلف قابل کاربرد وسیع است. از طرف دیگر لازم به ذکر است که این محصول معدنی پرکاربرد یکی از با ارزش‌ترین محصولات معدنی در ایران و جهان به شمار می‌رود.

فلز روی در ساختار اقتصادی کشورهای جهان برای تولید و تکمیل انواع مختلف فرآورده‌های اقتصادی و صنعتی، دارای نقشی بسیار موثر و مهم است. سرب و روی از جمله فلزاتی هستند که در طبیعت به صورت در هم آمیخته وجود دارند. و سنگ‌های درونگیر آن‌ها با یکدیگر مشترک است. فلز روی، کاربردهای فراوانی در زمینه ساخت آلیاژهای مختلف و به ویژه در صنعت تولید گالوانیزه دارد.

کاربردهای فلز روی و فلز سرب در ایران

در حقیقت می‌توان گفت بیشترین کاربرد فلز روی در صنایع فولاد سازی است. در کشور ایران نیز مانند سایر نقاط جهان، از این فلز در صنعت فولاد سازی به منظور افزایش مقاومت قطعات فولادی نسبت به خوردگی ورق‌ها و قطعات، استفاده می‌شود. از طرف دیگر از فلز روی برای تولید آلیاژهای مختلف از جمله آلیاژهای مس نیز استفاده می‌شود. فلز سرب نیز دارای کاربردهای فراوانی است. از مهم‌ترین موارد استفاده از این فلز در کشور ایران و سایر نقاط جهان می‌توان به کاربرد این نوع فلز در باتری‌های سرب اسیدی اشاره کرد.

کشور ایران دارای بیش از 12 میلیون تن فلز محتوی روی است. بنابراین می‌توان گفت این کشور چیزی معدل 5 درصد از ذخایر روی جهان را به خود اختصاص داده است. لازم به ذکر است که در حال حاضر بیش از 9 درصد از ذخایر خاک سرب و روی جهان در کشور ایران شناسایی شده است. بنابراین این کشور از نظر دارا بودن این ذخیره معدنی با ارزش در رتبه ششم کشورهای دارای ذخایر سرب و روی در جهان واقع شده است.

به طور کلی در زمینه تولید صنعت روی در کشور ایران و بخش‌هایی از قبیل کارخانه‌های کنستانتره و فرآوری این محصول معدنی، رشد قابل ملاحظه‌ای از نظر کمی صورت گرفته است. این در حالی است که این میزان از رشد کمی، به لحاظ کیفی و دانش فنی این محصول معدنی و اکتشاف، بازیافت و تنوع محصولات در صنایع پایین دستی مربوط به این صنعت، با کمبود بسیاری مواجه است. به طور کلی می‌توان گفت ذخایر شناخته شده سرب و روی در کشور ایران بیش از 210 میلیون تن است. بنابراین عامل می‌توان کشور ایران را پس از کشور ترکیه، دومین کشور تولید کنند فلز سرب و فلز روی در میان کشورهای خارومیانه و کشورهای آفریقای شمالی، به شمار آورد.

معادن سرب و روی در ایران

از جمله معادن مهم سرب و روی در کشور ایران می‌توان معدن زنگوران در استان زنجان، معدن مهری آباد در استان یزد، معدن عمارت اراک و معدن ایرانکوه در استان اصفهان را نام برد. هم‌چنین لازم به ذکر است که کشور ایران رتبه چهارم تولید ماده معدنی سرب و روی را در قاره آسیا به خود اختصاص داده است و از این نظر پس از کشورهای چین و قزاقستان و هند قرار می‌گیرد.

هم‌چنین کشور ایران ششمین کشور تولید کننده شمش سرب در آسیا شناخته می‌شود. در این زمینه لازم به ذکر است که با وجود آنکه بیش از 9 درصد از ذخایر سرب و روی کل جهان در کشور ایران قرار گرفته است، اما سهم تولید و صادرات این کشور در زمینه این فلز معدنی باارزش، چیزی معادل یک درصد از میزان کل تولیدات و صادرات این محصول معدنی در سراسر جهان به شمار می‌رود. این عامل نشان می‌دهد که باید در این زمینه توجه ویژه و سرمایه گذاری منحصر به فرد انجام گیرد.

به طور کلی قابل ذکر است که ظرفیت اسمی تولید شمش روی در کشور ایران طبق آمار ارائه شده رسمی توسط انجمن صنایع و معادن سرب و روی، چیزی در حدود 460 هزارتن در سال در نظر گرفته شده است. اما در حال حاضر، واحدهای تولید کننده این فلز به طور متوسط حدود 45 درصد ظرفیت اسمی خود فعالیت می‌کنند. این عامل به دلیل کمبود مواد اولیه در این صنعت ارزشمند است.