فرابورس و بورس کالا چیست؟

امروزه بازارهای مالی گسترده‌ای وجود دارد که هر یک دارای ابعادی وسیع و کاربردهای ویژه است. از جمله این بازارها می‌توان به بازار بورس اشاره کرد که خود شامل بورس اوراق بهادار، بورس کالا و... است. هم‌چنین می‌توان بازار مالی دیگری را با عنوان فرابورس معرفی نمود.

در این مقاله قصد داریم به این مبحث بپردازیم که فرابورس و بورس کالا چیست. بنابراین لازم است هر کدام از این بازارها را به طور جداگانه بررسی نماییم. در ابتدا به چیستی فرابورس می‌پردازیم و سپس به معرفی بورس کالا اقدام می‌کنیم.

فرابورس چیست؟

بازار فرابورس، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند. این بازار دارای ساختار و جایگاه قانونی مشابه بازار بورس است. اما شرایط پذیرش در این بازار و انجام معامله در آن، ساده‌تر از بازار بورس انجام می‌شود تا از این طریق به تامین مالی و اقتصادی کشور کمک کند.

از مهم‌ترین وظایف این بازار می‌توان به سازماندهی و هدایت بخشی از بازار سرمایه اشاره کرد که شرایط ورود به بازار بورس اوراق بهادار را نداشته باشد و یا تمایل داشته باشد که هر چه سریع‌تر به بازار سرمایه، وارد شود.

در بازار فرابورس انواع مختلفی از اوراق بهادار قابل معامله هستند. از طرف دیگر ورود به این بازار، نیازمند الزامات و شرایط کم‌تری نسبت به بورس است. در بازار فرابورس شرکت‌های کوچک هم می‌توانند سهام خود را از طریق این بازار، عرضه نمایند.

بنابراین ساز و کارهای ساده‌تر و متنوع‌تری که فرابورس در زمینه پذیرش شرکت‌ها دارد، موجب شده تا بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی بتوانند پس از کسب مراحل و شرایط به سرعت وارد بازار سرمایه شوند و از مزایای شرکت‌های پذیرفته شده در این بازار بهره مند گردند.

از جمله مزایای بازار فرابورس می‌توان به شفافیت در قیمت و کاهش ریسک در انجام معاملات اشاره کرد. در حقیقت در بازار فرابورس به این دلیل که شرایط معاملات با نظر طرفین قرار داد تعیین می‌شود میزان ریسک پایین است.

به طور کلی فرابورس دارای 5 بازار است. این بازارها عبارتند از: بازار اول، دوم، بازارهای نوین مالی و بازار پایه و...

در ادامه به توضیح مختصر هر یک از این بازارها در فرابورس خواهیم پرداخت.

بازار اول در فرابورس

در این بازار فرابورس، شرکت‌های سهامی عام می‌توانند به انجام معامله و داد و ستد مشغول شوند. اما لازم است این شرکت‌ها شرایط لازم را برای انجام معامله، کسب نمایند. این شرایط از طریق سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین و مشخص شده است.

بازار دوم در فرابورس

در این بازار فرابورس نیز مانند بازار اول، شرکت‌های سهامی عام می‌توانند به انجام معاملات اقدام کنند. اما شرایط پذیرش در این بازار انعطاف پذیری بیشتری نسبت به بازار اول فرابورس دارد.

بازار پایه در فرابورس

این بازار در فرابورس به منظور ایجاد قابلیت نقل و انتقال سهام شرکت‌های سهامی عام تشکیل شده است که نتوانسته‌اند در بورس و یا سایر بازارهای فرابورس پذیرفته شوند. در این بازار بیشتر شرکت‌های سهامی می‌توانند حضور داشته باشند.

مزایای بازار فرابورس

1- سهولت پذیرش در فرابورس

شرکت‌های سهامی عام، چنانچه بخواهند در فرابورس ایران پذیرفته شوند و نام خود را در این بازار مالی ثبت نمایند شرایط بسیار ساده‌تری نسبت به پذیرفته شدن در بازار بورس دارند. بنابراین دوره زمانی پذیرش این شرکت‌ها بسیار کم و در حدود یک ماه است.

2- تامین مالی در فرابورس

شرکت‌هایی که در فرابورس پذیرفته می‌شوند دارای امکان و یا مزایایی نیز می‌گردند. از جمله این امکان برای آن‌ها ایجاد می‌شود تا بتوانند از طریق فروش سهام خود از مزایای تامین مالی ارزان قیمت بهره مند شوند. هم‌چنین این امکان برای آنان به وجود می‌آید تا از محل جذب سرمایه گذاران جدید و افزایش سرمایه بتوانند تامین مالی شوند.

3- معافیت مالیاتی در فرابورس

یکی از مزایای قابل توجه برای شرکت‌هایی که در فرابورس پذیرفته می‌شوند مزایای مالیاتی است. بنابراین عامل، شرکت‌هایی که به عرضه سهام خود در فرابورس اقدام می‌کنند( البته به غیر از شرکت‌هایی که در بازار پایه فرابورس مشغول به فعالیت هستند)، امکان برخوردار شدن از معافیت مالیاتی تا 10 درصد در آمد خود را دارند.

4- وثیقه گذاری سهام در فرابورس

یکی دیگر از مزایای شرکت در فرابورس و پذیرفته شدن در این بازار مالی، این است که سهامداران شرکت‌های پذیرفته شده در این بازار، می‌توانند از طریق وثیقه گذاری سهام شرکت خود به دریافت بعضی از تسهیلات اقدام کنند.

5- انتشار اوراق بهادار در بازار ابزارهای نوین مالی

از دیگر مزایای شرکت در فرابورس این است که شرکت‌های حاضر در این بازار مالی، می‌توانند پس از ارائه مدارک لازم به سازمان بورس و اوراق بهادار، منابع مالی طرح‌های خود را از طریق انتشار اوراق بهادار تامین نمایند. پس از بحث در زمینه بازار فرابورس و معرفی آن، به معرفی بورس کالا می‌پردازیم.

بورس کالا چیست؟

بورس کالا بازاری است که در آن تعداد زیادی از عرضه کنندگان حضور یافته‌اند و کالای مورد نظر خود را در این بازار عرضه می‌نمایند. این کالا پس از بررسی‌های کارشناسی به خریداران عرضه می‌گردد.

به طور معمول در بازار بورس کالا، کالاهای خام و فرآوری نشده، مورد مبادله قرار می‌گیرند از جمله این کالاها می‌توان به فلزات، پنبه، گندم، برنج و... اشاره کرد.

شرکت در بازار بورس کالا دارای مزایای بسیاری است که از آن جمله می‌توان به حضور نهادهای نظارتی و تنظیم کننده این بازار اشاره کرد این عامل موجب می‌شود تا تمامی تولید کنندگان حاضر در بورس کالا و مصرف کنندگان و تجار کالا، با حضور این نهادها از مزایای حاکم بر بورس برخوردار شوند.

بنابراین تمامی افرادی که می‌خواهند از ریسک نوسانات قیمت‌ها در امان باشند و یا افرادی که می‌خواهند از نوسانات قیمت‌ها به نفع خود استفاده کنند و به سود حداکثری دست یابند در این بازار حضور می‌یابند.

در حقیقت بورس کالا را می‌توان به عنوان عاملی در جهت کاهش ریسک تولید کنندگان کالا و مصرف کنندگان عمده به شمارآورد. در این بازار قیمت‌ها به صورتی کاملا شفاف و با توجه به عامل اقتصادی موثر عرضه و تقاضا کشف می‌شود.

اهداف بورس کالا

بورس کالا دارای اهدافی است که به منظور دستیابی به آن‌ها ایجاد شده است از جمله این اهداف می‌توان موارد زیر را نام برد.

1- ایجاد بازاری سازمان یافته در جهت تسهیل معاملات نقدی و آتی کالا

2- سازماندهی بازار کالاهای خاص مانند محصولات فلزی، کشاورزی، انرژی، پتروشیمی و...

3- کشف قیمت کالاها بر اساس تعامل دو طرفه و تقابل عرضه و تقاضا و با توجه به نیاز بازار

4- کاهش دادن نوسانات قیمت‌های مخل بازار و کاهش ریسک

5- حرکت از بازار سنتی به سمت بازار مدرن سرمایه و کالا و تعامل با بازارهای بین المللی.

مزایای بازار بورس کالا و معایب آن

به طور کلی و با توجه به اهداف مطرح شده بورس کالا، این بازار مالی دارای مزایا و هم‌چنین معایبی است که در ادامه به بیان بخشی از این موارد می‌پردازیم.

مزایای بورس کالا

1- ایجاد اطمینان بین طرفین معامله

از جمله مزایای شرکت در بورس کالا این است که انجام معاملات در این بازار، بدون اطمینان دو طرف معامله انجام نمی‌شود در غیر این صورت ریسک انجام آن، بالا می‌رود. دلیل این اطمینان در بورس کالا این است که کالایی که در این بازار عرضه می‌شود باید مراحلی را طی کند و در این مراحل، میزان اصالت آن کالا مورد بررسی و تایید قرار بگیرد و سپس عرضه شود.

علاوه بر تعیین اصالت کالا در این بازار، لازم است عرضه کنندگان آن محصول نیز از نظر اصالت به اندازه کافی مورد بررسی و تایید قرار بگیرند.

از طرف دیگر پرداخت هر گونه وجه نقد و تسویه کالا، بدون نگرانی خریدار و فروشنده از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود. بنابراین در هر یک از سه مرحله گفته شده، هم اصالت کالا مورد تایید نهادهای نظارتی قرار می‌گیرد و هم اصالت عرضه کننده بررسی می‌شود و هم نحوه انجام معامله و تسویه حساب اطمینان بخش است.

2- کشف نرخ

یکی دیگر از مزایای شرکت در بورس کالا و انجام معامله از طریق این بازار مالی، کشف نرخ است. در بورس کالا از طریق عرضه و تقاضا، کشف نرخ اتفاق می‌افتد. به طور کلی حضور در بورس کالا موجب می‌شود تا بازارهای ناکارآمد به بازارهای کارآمد تبدیل شوند و از طریق رقابت بین تعداد زیادی از عرضه کنندگان و خریداران کشف نرخ اتفاق بیفتد.

بنابراین هر عاملی که بر نرخ کالا اثرگذار باشد در بازار بورس کالا نیز اثرات خود را در قالب قیمت به صورت شفاف نشان خواهد داد.

معایب بورس کالا

1- عرضه کنندگان و یا فروشندگان در بازار بورس کالا موظف هستند که به طور دائم به عرضه کالای خود در این بازار اقدام نمایند. در غیر این صورت و در صورتی که وقفه ای در انجام این کار پیش آمد کند از بورس کالا اخراج می‌شوند.

2- افرادی می‌توانند در بازار بورس کالا به خرید بپردازند که حجم خرید آن‌ها بسیار بالا باشد. برای نمونه این حجم از خرید نباید از حد معینی مثلا 20 تا 110 تن در رینگ‌های مختلف کم‌تر باشد.

3- برخی از کالاهایی که در بورس کالا عرضه می‌شوند به صورت سبد ارائه می‌گردند در چنین شرایطی امکان انتخاب برای خریدار آن کالا وجود ندارد.

4- بورس کالا برای افرادی که به دنبال فرار مالیاتی هستند مکان مناسبی نیست. چراکه در این بازار شفافیت بسیار بالایی وجود دارد و این افراد این میزان از شفافیت را نمی‌پسندند.

معراج پنجعلی زاده